Hán – nýtt persónufornafn?

Höfundur: Alda Villiljós

Þegar ég var barn var kynímynd mín, líkt og margra annarra barna, ekki sérstaklega sterk. Jú, ég klæddi mig upp í prinsessukjóla, helst á hverjum degi, og svaraði ekki öðru nafni en Þyrnirós í lengri tíma, en seinna fékk ég frekjukast þegar mamma kallaði mig inn og sagði mér að ég gæti alls ekki leikið mér úti án þess að vera í bol, þar sem það voru farin að vaxa á mig brjóst. Ég skildi ekki hvaða máli það skipti og reyndi að útskýra fyrir mömmu að ég gæti alls ekki leikið Móglí í stuttermabol, en hún haggaðist ekki. Ég lék mér með Lego og Sylvanian Families, Barbie og aksjónkalla, safnaði límmiðum og servíettum og lék mér í bíló þess á milli. Svo að þegar ég fór fyrst að rannsaka kynímyndir fyrir rúmum þremur árum og ákvað að ég væri miklu meiri strákur en stelpa fannst mér forsaga mín ekki alveg passa.

Forsögur transeinstaklinga* eru auðvitað misjafnar, ég veit það núna, og alls ekki mikilvægt viðmið fyrir þá kynímynd sem maður vex inn í sem fullorðin manneskja, þrátt fyrir þá stereótýpu. En þegar ég var rétt að dýfa tánum ofan í þann heim fannst mér samt eins og ég passaði ekki inn. Ég hafði alls ekki „alltaf vitað” að ég væri strákur, þó ég hafi farið í gegnum skeið þar sem ég hagaði mér „strákalega”. Þá fannst mér ég þurfa að fela prinsessutímabil mitt og ást mína á postulínsdúkkum og tuskudýrum. Ég losaði mig við allt dót sem mér fannst of stelpulegt, útvegaði mér hlýrabol sem var sérstaklega hannaður til að kremja niður brjóstin til að fela þau, fór að sofa á hverju kvöldi með óbærilega bakverki eftir að hafa gengið um allan daginn með hokið bak til að fela þau enn betur og æfði göngulag og hreyfingar sem mér fannst gera mig karlmannlegri.

Þrátt fyrir allt þetta fannst mér ég enn ekki passa almennilega inn, svo ég sökkti mér ofan í bækur um og eftir transeinstaklinga. Mér tókst m.a.s. að velja efni fyrir BA-ritgerðina mína sem snerist um transfólk, svo að ég hafði góða afsökun til að lesa enn meira. Uppáhalds bókin mín frá þessu tímabili er án efa bókin Gender Outlaw (ísl. Kynjaútlaginn) eftir Kate Bornstein. Sú bók kynnti mig fyrir þeirri hugmynd að það væru fleiri en bara tvö kyn, að maður gæti verið eitthvað annað en einfaldlega karlkyns eða kvenkyns. Ég heillaðist strax af þessari hugmynd, enda hafði ég allt mitt líf sveiflast fram og til baka á kynímyndaskalanum* og oft fundist ég alls ekki vera á honum.

Ég komst í kynni við fjölda einstaklinga í gegnum internetið sem leið svipað og mér – fannst þau ekki vera karlkyns eða kvenkyns, heldur eitthvað annað, eða bæði, eða einfaldlega kynlaust. Ég mátaði flestar kynímyndirnar sem ég komst í kynni við, sumar í lengri tíma, en ákvað á endanum að ég gæti enn ekki fundið neitt sem passaði mér nógu vel. Í fyrsta skipti á ævinni fannst mér það samt ekki svo slæmt. Ég gat einfaldlega verið hinsegin (e. queer eða genderqueer), eða með breytilega kynímynd (e. gender fluid). Á þessum tíma bjó ég í London og kynntist enskum persónufornöfnum sem voru nýyrði, búin til af fólki eins og mér sem fannst það vera hvorki kvenkyns né karlkyns. Það eru til þó nokkur mismundandi fornöfn í þessum stíl, og hægt er að finna þau auðveldlega með því að leita að „gender neutral pronouns” á netinu. Mér leist hins vegar best á gamalt og gilt fornafn, „they“, en það er notað í vaxandi mæli í eintölu þegar kyn umrædds aðila er óþekkt, órætt, eða ótengt umræðuefninu. Þetta fornafn hefur líka þann kost umfram flest nýyrðin að vera mun þjálla í töluðu máli.

Þegar ég flutti til Svíþjóðar í fyrra komst ég í kynni við annað persónufornafn, „hen“, sem Svíar hafa notað í einhvern tíma og flestir þekkja, þótt ekki séu allir tilbúnir að nota það. Það kom hins vegar babb í bátinn þegar útlit var fyrir að ég þyrfti kannski að flytja aftur heim til Íslands vegna fjárhagsörðugleika. Það er nefnilega ekki til neitt persónufornafn á íslensku, svo að ég viti til, sem er hægt að nota á sama hátt og ensku fornöfnin og hið sænska. Ég gæti jú notað „það“, en ég er ekki vitsmunalaus hlutur; ég er manneskja og finnst það bæði særandi og niðurlægjandi að vera kallað „það“.

Ég átti í nokkrum samræðum við íslenska vini mína um það hvernig væri best að þýða þetta nýja fornafn svo að það yrði þjált og auðvelt í notkun, og að lokum kom út nýyrðið „hán“. Í einhvern tíma íhugaði ég að taka einfaldlega upp sænska fornafnið „hen“, en fannst það ekki nógu þjált, auk þess sem það væri auðvelt að misheyra sem „hann’“. Orðið „hán“ er hins vegar einskonar samansetning af bæði „hann“ og „hún“ en nær að hljóma algerlega öðruvísi svo það fer ekki á milli mála að þetta er allt annað fornafn. Það myndi þá beygjast „hán, hán, háni, háns” líkt og hvorugkyns orð, og lýsingarorð myndu sömuleiðis beygjast í hvorugkyni.

Hvort sem ég tala við fólk á sænsku eða ensku rekst ég alltaf öðru hvoru á fólk sem neitar að nota þau fornöfn sem ég bið þau að nota. Oftast er það fólk sem vill meina að þessi fornöfn séu röng, þau séu ekki til eða séu óþarfi þar sem hægt sé að nota „það“ í staðinn. Þetta fólk gleymir því að tungumál og málvenjur eru aldrei úr lausu lofti gripin; tungumál er skapað og mótað af okkur, notendum þess, og ný orð og orðmyndir eru alltaf að bætast við. Ég vona að Íslendingar verði viljugri til þess að taka við þessu nýyrði, enda erum við alræmd fyrir að búa til frábær nýyrði í stað þess að nota slettur úr öðrum tungumálum og um að gera að halda því áfram.

 

*Ég lærði svo seinna að það að tala um kyn sem skala á milli karlkyns og kvenkyns er einfaldlega kjánalegt; kyn er alls ekki einhver bein lína heldur stórt krot í mörgum litum sem sveiflast í allar áttir.. en það væri efni í aðra grein.