Bréf frá einni konu

Þegar ég sagði frá þessu í fyrsta sinn byrjaði frásögnin svona: „Ég hefði auðvitað átt að átta mig á því í hvað stefndi, mikið ofboðslega get ég verið vitlaus.“ Og hún hélt reyndar áfram með þessum hætti, með ýmsum formum af sjálfsásökunum. Vinkona mín þurfti að taka fast í axlirnar á mér, horfa í augun á mér og skipa mér að hætta þessu rugli og segja sér frá hvað hefði átt sér stað. Henni hafði rétt tekist að brjótast í gegnum þagnarmúr sem ég var búin að reisa og hún ætlaði ekki að láta staðar numið þar.

Haustið 2006 varði ég nokkrum mánuðum í Ástralíu í einum af þessum frábæru skiptiprógrömmum sem háskólanemendum standa til boða. Í háskólanum var boðið upp á byrjendanámskeið í ýmis konar íþróttum og ég ákvað að læra bæði skvass og júdó. Það hafði einhvern veginn ekki hvarflað að mér að hægt væri að læra íþrótt frá grunni á fullorðinsárum, en ég tók ástfóstri við júdóið. Ég náði smám saman tökum á grunntækninni, enda þjálfarinn frábær og reyndari iðkendur tóku þátt í byrjendaæfingunum til að hjálpa okkur áfram. Satt að segja fannst mér íþróttin valdeflandi, að læra að takast á en líka að mark sé tekið á því þegar óskað er eftir því að hætta leiknum. Það er nokkuð sem við konur getum ekki alltaf stólað á.

Nokkru eftir að ég var komin aftur heim ákvað ég að láta slag standa og mæta á júdóæfingu á Íslandi. Þjálfunin var ekki eins skemmtileg og í Ástralíu, en þar sem ég hafði smá grunn fannst mér strax gaman. Samiðkendur mínir voru aðallega ungmenni og ég taldi að það væri þess vegna sem þjálfarinn sýndi mér athygli, svo að mér leiddist ekki.

Ég mætti á nokkrar æfingar og þjálfarinn sinnti mér sérstaklega vel. Hann byrjaði fljótt að tala um júdómót og að þar sem ég væri á mörkum tveggja þyngdarflokka ætti ég alveg séns á að ná árangri í lægri flokknum – verða jafnvel Íslandsmeistari. En til þess þyrfti ég að missa 1-2 kíló. Ég gæti líka farið í gufubað og losað mig við vatnið úr líkamanum til að athuga hvað ég væri þung þá, en það var einmitt gufubað á æfingastaðnum. Þannig einhvern veginn varð úr að ég var stödd ein í gufubaði í tómu íþróttahúsi með þessum manni, sem var tvöfalt eldri en ég, stór og stæðilegur og þekktur í sinni bardagalist. Þar sem hann hvatti mig til að fara úr baðfötunum og vigta mig rann smám saman upp fyrir mér að hann hafði eitthvað allt annað í huga en ég. Og hann gerðist talvert ágengur í að ná sínu fram.

Ég veit ekki hvort maður þarf að vera kona til að skilja hvað svona aðstæður geta verið erfiðar. Hversu erfitt það er að koma sér út úr þeim, hin hræðilega hugsun um að kannski sé betra að spila bara með, og hversu hratt sjálfsásökunin mætir á svæðið.

Á þessum tíma var ég virk í Femínistafélagi Íslands og hafði heimsótt skóla um allt land með fyrirlestra um eðli og afleiðingar kynferðislegs ofbeldis og kynferðislegrar áreitni. Ég hafði útskýrt í ítarlegu máli fyrir öðrum hvers vegna þögnin er svona sterk. Ef við búum í samfélagi sem hefur alltaf sagt okkur að passa okkur, þá beinum við þeim skilaboðum auðvitað inn á við ef við verðum fyrir ofbeldi eða áreitni. Þrátt fyrir að ég þekkti þetta allt í orði kveðnu, þá var það samt svo að þegar ég varð fyrir kynferðislegri áreitni í íþróttum þá ákvað ég strax að þegja yfir því um aldur og ævi. Áðurnefnd vinkona mín og meðleigjandi kom þó í veg fyrir það. Hún þekkti mig of vel til að ég gæti falið nokkra vanlíðan fyrir henni.

Ég kom mér út úr aðstæðunum í gufubaðinu og ég reyndi að halda áfram í júdó. Ég setti manninum skýr mörk og hann baðst afsökunar (eða ef-sökunar öllu heldur) en þegar hann klykkti út með: „á hinn bóginn þá ertu líka mjög aðlaðandi kona“, þá gekk ég út og kom aldrei aftur.

Lengi vel gat ég ekki sagt frá þessu án þess að tala í belg og biðu um öll smáatriði sögunnar. Ég veit ekki hvað ég var að reyna að segja með því, kannski hið klassíska að „nú þegar ég lít til baka þá hefði ég átt að sjá í hvað stefndi“. Kannski var ég að reyna að segja söguna af manni sem var með áætlun og þetta var augljóslega ekki í fyrsta sinn sem hann hrinti slíkri áætlun í framkvæmd.

Þegar #metoo bylgjan náði inn í íþróttirnar hugsaði ég sífellt meira um þetta og að ekki væri ólíklegt að fleiri konur ættu sambærilega sögu. Því ef #metoo hefur kennt okkur eitthvað þá er það að við erum sjaldnast einar. Og því miður eru fleiri dæmi um það í júdó hér á landi að þjálfarar hafi leitað eftir og átt í kynferðislegum samböndum við iðkendur. Í sumum tilfellum líta báðir aðilar eflaust á þetta sem gagnkvæmt samband, þrátt fyrir hið hrópandi valdamisræmi: þjálfari – nemandi, eldri – yngri, oftast karl – kona og stundum fullorðinn – barn. En kæru þjálfarar, svona sambönd geta aldrei verið gagnkvæm. Þetta er misbeiting valds og setur allar stúlkur og konur sem vilja æfa júdó í ömurlega aðstöðu. Á örskotsstundu fór ég úr því að vera áhugasamur íþróttaiðkandi, sem ætlaði að taka þátt í keppnismóti, og yfir í að vera mögulegt kynlífsviðfang þjálfarans. Hrifnæmir unglingar geta vel laðast að kennurum sínum eða þjálfurum en það er alveg fullkomlega ljóst hver á að taka ábyrgð í slíkum aðstæðum.

Júdó var ekki mín fyrsta íþrótt. Ég æfði fótbolta fram á þrítugsaldurinn og aftur á fertugsaldri. Þá var ég mjög oft með karlkyns þjálfara sem náðu að skila sínu starfi ljómandi vel og, að því er ég best veit, án þess að leita nokkurn tímann á leikmennina eða leggja til að íþróttin væri vettvangur fyrir slíkt. Ég hugsa til þess með hryllingi hvernig það hefði farið með liðið og með okkur sem fótboltastelpur ef þjálfararnir okkar hefðu hegðað sér með líkum hætti og júdóþjálfarinn gerði.

Ég segi frá þessu núna af ýmsum ástæðum, en kannski fyrst og fremst vegna þess að það er hægt. Hlustunarskilyrði samfélagsins eru betri en nokkru sinni fyrr og ég get sjálf sett orð á þessa upplifun án þess að finna fyrir sjálfsásökuninni. Og ég get haft smá von um að þessi frásögn verði til góðs. Hún verður til góðs ef stúlkur og konur sem hafa reynslu af áreitni í íþróttum þurfa ekki að burðast með skömm – því þar á skömmin ekki heima. Hún verður til góðs ef þjálfararnir sem um ræðir taka þetta til sín, endurskoða hegðun sína og bæta fyrir brot sín. Og hún verður til góðs ef Júdósamband Íslands tekur þetta föstum tökum og finnur leiðir til að tryggja mannsæmandi æfingarskilyrði fyrir allar konur og stúlkur sem hafa áhuga á júdó.

Með von um að svo megi verða,

Halla Gunnarsdóttir