Súffragettur ræða Kúgun kvenna (og rífast um tombólur)

Höfundur: Brynhildur Heiðar- og Ómarsdóttir

Sunnudaginn 27. september 2015 var afhjúpaður á Blönduósi minningarstöpull um Sigurð Jónasson frá Eyjólfsstöðum í Vatnsdal sem lést árið 1887 aðeins 23 ára að aldri, drukknaði af skipi á leið til náms í Kaupmannahöfn.

Þrátt fyrir stutta ævi skildi þessi ungi maður eftir sig mikinn fjársjóð í íslenskri menningarsögu, íslenska þýðingu á On the Subjection of Women eftir John Stuart Mill, grundvallarrit í kvenréttindabaráttu Vesturlanda. Handritið á þýðingunni, Kúgun kvenna, flæktist á milli súffragetta á Íslandi næsta áratuginn, þar til árið 1900 þegar Hið íslenzka kvenfélag ákvað að gefa það út á prenti.

Hið íslenzka kvenfélag var stofnað 1897 og hætti störfum í kringum árið 1930. Félagið var hið fyrsta á Íslandi sem hafði það á stefnuskrá sinni að berjast fyrir kvenréttindum og kosningarétti kvenna. Ítarleg grein um félagið, Kvenréttindi og líknarmál í einni sæng, var skrifuð af Kristínu Ástgeirsdóttur, þá þingkona og nú framkvæmdastýra Jafnréttisstofu, á aldarafmæli þess.

Landsbókasafn setti á dögunum fyrstu fundargerðabók Hins íslenzka kvenfélags á netið. Í þessari bók er hægt að lesa frásögn af fundinum 22. febrúar 1900, þegar útgáfa Kúgun kvenna var ákveðin.

Fimtudaginn 22. febrúar 1900 var haldin fundur í hinu íslenska – kvennfjelagi, á venjulegum stað, og tíma. — Froken Ólafía Jóhannsdóttir kom fram með uppástundu þess efnis, hvort kvennfjelagið ætti að taka að sjer útgáfu bókarinnar „Frelsi-Kvenna“, og var nokkuð um það rætt. Tillaga frú Bríet Bjarnhjeðinsdóttir um að láta bókina koma út í einu lagi. Samþ. af öllum greiddum atkvæðum, að gjöra fyrirspurn um verð, á handriti bókarinnar. Uppástunda um tombólu í kvennfjelaginu borin fram að frk. Ingibjörgu Bjarnason. Borið undir fundinn hvert halda skyldi „tombóluna“ í vor, því var nokkuð mótmælt af frú Bríet Bjarnhjeðinsdóttir. Skotið til úrskurðar fundarinns, hvert æskilegt væri að halda „tombólu“ þessa. Samþykt af öllum greiddum atkvæðum að halda þessa tombólu í vor. Frú Hólmfríður Rósinkrans bar fram uppástungu þess efnis: að halda svokallað „böggulkvöld“ á næsta fundi í fjelaginu, sem sje 29. mars. Samþykt með meiri hluta atkvæða. Fröken Ólafía Jóhannsdóttir skírði frá því, að hr. Eiríkur Magnússon í Cambrigde hefði bent „Framsókn“ á, að vel tilfallið væri, að senda frú Dreyfuss ávarp í hluttekningar skyni, frá íslensku kvennfólki. Fleiri mál voru ekki rædd á þessum fundi. Fundi slitið.

Þorbjörg Sveinsdóttir/Ingibjörg Bjarnason.

Eins og gengur og gerist á fundum félagasamtaka, þá eru teknar stórar ákvarðanir en einnig rifist um baráttuaðferðir. Konur eru sammála um að gefa út Kúgun kvenna en í næstu andrá rífast þær um hvort að halda eigi tombólu eða ekki. Einnig er skemmtilegt innskot frá hinum stóra heimi, þegar fundarkonur ræða hvort að þær eigi að skrifa stuðningsyfirlýsingu og senda til eiginkonu Alfreds Dreyfus (aðalhneykslismál aldamótanna 1900, lesið meira um málið hér), en fundarkonur áttu eftir að rífast um Dreyfusmálið á allnokkrum fundum út árið 1900.

Á þessum fundi sátu konur sem hafa lifað með þjóðinni fyrir ötula baráttu sína fyrir kvenréttindum og betri heimi, en nafngreindar eru fimm konur: Ólafía Jóhannsdóttir, Bríet Bjarnhéðinsdóttir, Hólmfríður Rósinkrans, Þorbjörg Sveinsdóttir og Ingibjörg Bjarnason.

Ólafía Jóhannsdóttir

Ólafía Jóhannsdóttir (1863–1924) var hjúkrunarfræðingur og einn af þjóðardýrlingum Noregs, en hún starfaði við hjálparstörf meðal vændiskvenna og útigangsmanna í Osló og barðist fyrir bættum kjörum þeirra. Hún var kvenréttindakona mikil og félagskona, og einn af stofnendum Hvítabandsins.

Bríet Bjarnhéðinsdóttir (1856–1940) var fyrst kvenna til að halda opinberan fyrirlestur hér á landi (lesa hér). Hún var blaðaútgefandi og gaf m.a. út Kvennablaðið, mest lesna blaðið undir lok 19. aldarinnar. Hún stofnaði Kvenréttindafélag Íslands og var fyrsti formaður þess og átti einnig aðild að stofnun verkakvennafélagsins Framsókn. Hún leiddi kvennalista til stórsigurs í bæjarstjórn Reykjavíkur 1908.

Ingibjörg Bjarnason (1867–1941) stýrði Landspítalasjóði sem stofnaður var 1915 í tilefni af því að konur fengu kosningarétt og 1922 var hún kosin á Alþingi af kvennalista. Hún sat á þingi til 1927 og barðist fyrir réttindum kvenna og barna. Stytta af Ingibjörgu stendur fyrir framan Alþingishúsið, en hún var afhjúpuð 19. júní 2015 í tilefni af 100 ára afmæli kosningaréttar kvenna.

Hólmfríður Rósinkrans. Þetta er væntanlega Hólmfríður Rósenkrans sem sat í fyrstu stjórn Hvítabandsins og var veitingakona á Café Uppsölum í Aðalstræti, en meira veit greinarhöfundur ekki um Hólmfríði. Tvær konur með þessu nafni skrifa undir „Áskorun til íslenskra kvenna“ í Heimilisblaðinu 1917 að hlúa að áfengisbanninu (!), önnur veitingakona og hin (sama?) búsett á Kirkjustræti.

Þorbjörg Sveinsdóttir (1827–1903) aflaði sér menntunar sem ljósmóðir í Kaupmannahöfn. Hún starfaði sem ljósmóðir í Reykjavík og kenndi þar fjölda kvenna ljósmóðurstörfin. Hún barðist fyrir stofnun háskóla á Íslandi, og að frumkvæði hennar var Hið íslenzka kvenfélag stofnað 1894 en það félag hafði það að markmiði að háskóli yrði stofnaður hér á landi og varð hún síðar formaður þess. Hún var einn af stofnendum Hvítabandsins.